Ks. Dr A. Witkowiak
Geneza form towarzyskich
Instynkt społeczny i związane z nim poczucie wspólnoty ludzkiej, w które człowiek jest wyposażony przez naturę jako "stworzenie społeczne", sprawiają że zawsze odczuwał on potrzebę łączenia się z ludźmi i wśród doświadczeń codziennego życia szukał najlepszych zewnętrznych sposobów towarzyskiego współżycia z nimi.
Niektóre z tych sposobów współżycia z ludźmi w rozwoju historycznym człowieka okazały się tak trafne i użyteczne, że przyjęły się powszechnie i nabrały mocy obowiązującej dla całego społeczeństwa lub też dla poszczególnych jego grup.
Formy towarzyskie, które się w rozwoju historycznym człowieka wytworzyły, nie są wszędzie równe. W różnych krajach i u różnych narodów obserwujemy wiele odmian form towarzyskich, zarówno ilościowych, jak i jakościowych.
Różnorodność form towarzyskich zależy od warunków materialnych, społecznych, politycznych i cywilizacyjnych, w jakich społeczeństwa żyją, oraz od odziedziczonych typowych właściwości psychicznych członków społeczeństwa. Wielu przykładów pod tym i względem dostarczają nam etnologia i etnografia - ! nauki, które wykrywają i opisują m. in. różnice za- i chodzące między narodami tak prymitywnymi, jak i kulturalnymi.
Jakość form towarzyskich - ich doskonałość, moc i obowiązująca oraz stopień ich respektowania i zachowania - zależy od wartości człowieka i od jego społeczeństwa, tj. od treści wewnętrznych, które posiada; od ideału, jaki sobie w danej epoce wytworzył i który uważa za obowiązujący w wychowaniu i w życiu.
Formy towarzyskie, raz przyjęte i obowiązujące, właśnie dlatego, że są historycznie uwarunkowane, nie posiadają cechy bezwzględnej stałości. Da się historycznie stwierdzić, że w miarę jak zmieniają się czynniki wpływające na różnorodność i jakość form towarzyskich, zmieniają się też same formy.
W Grecji trzy razy pod wpływem przemian politycznych i gospodarczych zmienił się ideał wzorczy człowieka (epoka homerycka - w. IX i VIII: "dzielny w bitwie i rozsądny w radzie"; rządy arystokracji rodowej: ,,kalos kai agathos - piękny i dobry"; rządy demokratyczne: "piękny, dobry i uczony encyklopedysta"). Wraz ze zmianą ideału człowieka trzy razy zmieniły się też obyczaje społeczne i formy towarzyskie.
Rzymski ,,vir bonus" - surowy, prymitywny pod względem umysłowym, dzielny żołnierz, skrzętny gospodarz i świadomy praw obywatel zmienia się od II w. przed Chr., gdy w czasie podboju Italii i Sycylii Rzymianie zetknęli się po raz pierwszy z wytwornością i również wysoką kulturą grecką. Mimo zgorszenia ludu i oporu starszego pokolenia, Rzymianie ulegają kulturze podbitych Greków, naśladują ich obyczaje, przejmują ich formy towarzyskie, uczą się ich języka, czytają ich dzieła poetyckie i filozoficzne - a ,,vir bonus", dotąd surowy i prymitywny, staje się mężem wytwornym, uprzejmym, serdecznym wobec przyjaciół, hojnym, skromnym, uczonym i wymownym.
To samo zjawisko zmienności form życia w zależności od zmieniających się warunków gospodarczych, społecznych, politycznych, kulturalnych i religijno-moralnych obserwujemy, w historii chrześcijańskiej Europy.
Średniowieczny "mąż pobożny i rycerski" ze swoimi zwyczajami został wyparty w czasach renesansu przez ideał "wymownej pobożności" ("eloquens pietas" - Strum ze Strassburga). Męża pobożnego i wymownego zastępuje w XVII w. "galant homme" (Francja) i "gentleman" (Anglia) - mąż staranny w ubiorze, wytworny w obyczajach, układny w postępowaniu, swobodny w salonie, szarmancki wobec dam. A w XVIII w., w czasach oświecenia idealnym człowiekiem jest wykształcony obywatel (Konarski - "uczciwy mąż i dobry obywatel"; Komisja Edukacji Narodowej, Piramowicz - "Taki człowiek, aby i jemu i z nim było dobrze").
Większość form towarzyskich, jakie dziś jeszcze obowiązują, korzeniami swymi (genetycznie) sięga do "galant homme'a i gentlemana" z XVII w. oraz "uczciwego i oświeconego obywatela" z XVIII w.
Ewolucja form towarzyskich, jaka się obecnie dokonuje, stoi pod wpływem nowego ideału wzorczego człowieka, który zaczął się zarysowywać w XIX w. na skutek panującego wówczas liberalizmu i do dzisiejszego dnia krystalizuje się pod wpływem ideału "człowieka zupełnie wolnego".
Tym samym historycznym prawom przemienności jakościowej i ilościowej podlegają zwyczaje i formy towarzyskie mniejszych grup społecznych, stanowych i zawodowych. Formy towarzyskie duchownych zawdzięczają swoją częściową odrębność, w zestawieniu z ogólnymi formami towarzyskimi, historycznemu rozwojowi organizacji Kościoła, przepisom prawa kościelnego oraz zwartości i solidarności stanowej duchowieństwa.